Na prostor vrela utiču i poltike koje se odnose na oblast vodosnabdevanja, razvoja turizma i korišćenja vode u privredne svrhe – pre svega za potrebe obližnjeg ribnjaka.
Vodosnabdevanje
Pošto se u neposrednoj blizini vrela Crnice nalazi izvor vodosnabdevanja za naselje Sisevac i više naselja u Opštini Despotovac, praktično se ceo prostor vrela nalazi u zoni zaštite vodoizvorišta koje koristi više hiljada stanovnika opština Paraćin i Desptovac.
Nismo ustanovili da li su primenjene preporuke iz urbanističkih planova po kojima je trebalo primeniti propise i odrediti zone zaštite vodoizvorišta, ali je u svakom slučaju jasno da se bilo koja aktivnost na prostoru vrela mora uskladiti sa pravilima koja važe za neposrednu blizinu izvora vode.
Ovo znači da će strogo zabranjena biti svaka potencijalna izgradnja koja bi ugrozila vodoizvorište, kao i bilo koja delatnost koja bi mogla da dovede do zagađenja izvora vode.
Na ovaj način uvode se dodatna ograničenja (mada su mnoga od njih već predviđena urbanističkim planovima) na koja treba obratiti pažnju prilikm planiranja bilo kog vide uređenja ovog prostora.
Vodosnabdevanje na taj način ograničava mogućnosti na prostoru vrela, ali sa druge strane postojanje izvora vode koja se koristi za snabdevanje više naselja štiti prostor vrela od aktivnosti koje bi mogle biti destruktivne te u tom smislu za zaštitu vrela ima pozitivan uticaj.
Turizam
Razvoj turizma u Sisevcu je eksplozivan i posebno u letnjim mesecima hiljade turista posećuju Sisevac. Infrastruktura naselja koje ima tek nekoliko desetina zvaničnih stanovnika nije prilagođena ovakvoj poseti. Za sada, ugostiteljski objekti i hoteli “amortizuju” ovaj pritisak “usisavajući” turiste u svoje “okrilje”, a relativna nedostupnost vrela takođe za sada sprečava nastanak eventalnih šteta koje na drugoj strani planine trpi vrelo Grze u odsustvu adekvatne čuvarske službe.
Međutim, vrelo Crnice otvoreno za javnost svakako bi vrlo brzo postalo jedna od turističkih atrakcija ovog regiona pa je potrebno pronaći “pravu meru” otvaranja, tj. način da se vrelo zaštiti od “navale” hiljada turista u letnjim mesecima.
Na prvi pogled teško je uravnotežiti zahtev za otvaranjem vrela sa željom da ono bude zaštićeno do uticaja ljudskih aktivnosti koji sa sobom donose turisti, što ponavljamo dobro može da se vidi na primeru vrela Grze.
Ali upravo iz primera vrela Grze treba izvući i pouke – glavni problem na tom prostoru je nedostatak čuvarske službe, tj. “domaćina” koji brine o vrelu, pa tako ovaj prostor iako formalno zaštićen postaje “ničiji” i prepušta se stihiji.
Da bi se to izbeglo na primeru vrela Crnice smatramo da je adekvatan pristup – proglašenje zaštite ovog prostora istovremeno sa otvaranjem – na primer kroz primenu mera predviđenih PDR “Sisevac 1” (severozapad) – izgradnjom šetališta uz obalu Sisevačkog potoka i Crnice, ali uz određivanje sposobnog upravljača koji će brinuti o vrelu.
Možda će zvučiti kao jeres – ali možda za upravljača treba postaviti ono pravno lice koje ima najveći interes da vrelo Crnice bude i dostupno i da privlači turiste, a to bi moglo biti neko od preduzeća koje se već bave turizmom na području Sisevca.
Korišćenje vode u privredne svrhe
Kad je reč o korišćenju vode u privredne svrhe, ovo se pre svega odnosi na upotrebu vode za potrebe obližnjeg ribnjaka. Ribnjak ne utiče neposredno na prostor vrela, ali može uticati na količinu vode u reci na toku kroz Sisevac, budući da se vodozahvat nalazi uzvodno od mosta na reci kroz naselje, a da je PDR-om “Sisevac 1” (severozapad) “otvaranje reke” predviđeno kroz izgradnju šetališta koje od vrela i Sisevačkog potoka kroz naselje dolazi do izlaza Crnice iz granica plana – upravo sa druge strane ribnjaka.
Tokom istraživanja politika dobili smo od Ministarstva poljoprivrede Zapisnik o inspekcijskom nadzoru vodne inspekcije, br. 913-270-325-109/2022-07 od 11.10.2022. godine.
Iz ovog zapisnika vidi se da ribnjak u trenutku kontrole nije imao važeću vodoprivrednu dozvolu, jer je važnost prethodno dobijene istekla 25.09.2021. godine.
Ribnjak prema zapisniku nema uređaje za merenje količine zahvaćene vode (nije ni predviđen prethodnom vodnom dozvolom), a ima obavezu ostavljanja biloškog minimuma u reci Crnici (koji opet nije najjasnije definisan prethodnom vodnom dozvolom, već se navodi da količina zahvaćene vode treba da nizovdno od zahvata obezbedi minimalni srednji mesečni proticaj 95%-tne obezbeđenosti, za koji u dozvoli ne vidimo koliko iznosi litara u sekundu).
Preporuka u ovom slučaju bila bi da se ugrade merni uređaji i da se odredi precizno kolčina minimalnog proticaja u reci koja mora biti obezbeđena.
Projekat “Izvor reke za sve nas” je realizovan u okviru programa podrške javnom zagovaranju „Istraži – Osnaži“ koji finansira Vlada Ujedinjenog Kraljevstva, a sprovodi Trag fondacija. Izradu ovog materijala je finansirala Vlada Ujedinjenog Kraljevstva; izneti stavovi nužno ne odražavaju zvaničnu politiku Vlade Ujedinjenog Kraljevstva.
