Planirano zaštićeno područje planina Baba u Prostornom planu ima jasno definisanu lokaciju i značaj te ga je bilo moguće na osnovu informacija iz Prostornog plana i identifikovati na terenu.
Područje se ne nalazi u granicama urbanističkih planova nižeg reda, a najvažniji uticaj ljudskih aktivnosti na ovo područje predstavlja eksploatacija kamena u dva kamenoloma koji u ovom trenutku postoje na ovom prostoru. Na području planine Baba nalazi se i veoma posećeni manastir u selu Lešje. Međutim, posetioci ovog manastira zadržavaju se u granicama naselja i urbanizovanog područja, tako da za razliku od prostora vrela Grze i vrela Crnice, verski turizam nije od značaja kao faktor za ugrožavanje prirode na prostoru planine Baba.
Treba imati u vidu i da se stari kamenolom Srpske fabrike stakla nalazi van granica planiranog zaštićenog područja. Naime, on je postojao i u trenutku usvajanja Plana, pa su obrađivači upravo iz tog razloga i postojeći kamenolom “isključili” iz planirane zaštite.
Novi kamenolom nalazi se u granicama planiranog zaštićenog područja. Obim eksploatacije na ovom prostoru neuporedivo je veći u odnosu na stari kamenolom. Naime, razmere razaranja planine za samo tri godine funkcionisanja ovog kamenoloma višestruko su veće u odnosu na efekte rada starog kamenoloma koji postoji više decenija.
Iz svega navedenog jasno je da je glavni faktor ljudskog uticaja na planirano zaštićeno područje upravo novi kamenolom. Sem same eksploatacije kamena, ovaj uticaj ogleda se i u veoma velikom obimu transporta kamenog agregata i emitovanja prašine po okolini, ne samo iz postrojenja za obradu kamena, već i rasejavanjem kamene prašine iz teretnih vozila tokom prolaska.
Obraćajući se institucijama putem zakona o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja dobili smo sledeće informacije:
1. Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture:
1. Izjašnjenje republičke urbanističke inspekcije br. 350-01-0103/2021-18 od 01.08.2023.
2. Dopis Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – sektor za inspekcijski nadzor upućen Upravi za urbanizam finansije, skupštinske i opšte poslove Opštine Paraćin – Odeljenju za urbanizam br. 350-01-0103/2021-18 od 3.02.2021. – prosleđivanje dopisa grupe građana “Odbranimo planinu Babu, Planu i Lešje”.
3. Dopis Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – sektor za inspekcijski nadzor upućen Upravi za urbanizam finansije, skupštinske i opšte poslove Opštine Paraćin – Odeljenju za urbanizam br. 350-01-0103/2021-18 od 03.02.2021. godine – Nalog za dostavu informacija
4. Dopis Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – sektor za inspekcijski nadzor upućen GG “Odbranimo planinu Babu, Planu i Lešje” br. 350-01-0103/2021-18 od 03.02.2021. godine – prateći dopis u vezi informacije o lokaciji za kamenolom
5. Dopis Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – sektor za inspekcijski nadzor, Odeljenje urbanističke inspekcije upućen GG “Odbranimo planinu Babu, Planu i Lešje” br. 350-01-0103/2021-18 od 03.02.2021. godine – u vezi postupanja oko informacije o lokaciji – informacija da u tom delu Urbanistička inspekcija nema nadležnosti ali je prosleđen zahtev opštini za dostavu informacija o donošenju i izradi planske (urbanističke) dokumentacije za kamenolom
6. Dopis Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – sektor za inspekcijski nadzor upućen Upravi za urbanizam finansije, skupštinske i opšte poslove Opštine Paraćin – Odeljenju za urbanizam br. 350-01-0103/2021-18 od 16.06.2021. godine – obaveštenje o zahtevu GG “Odbranimo Babu, Lešje i Planu” za vršenje inspekcijskog nadzora u vezi informacije o lokaciji
7. Dopis Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – sektor za inspekcijski nadzor, Odeljenje urbanističke inspekcije, upućen Upravi za urbanizam finansije, skupštinske i opšte poslove Opštine Paraćin – Odeljenju za urbanizam br. 350-01-0103/2021-18 od 16.06.2021. godine – konstantacija da u Prostornom planu ne postoje uslovi kojima se mogu definisati mogućnosti za eksploataciju krečnjaka pa je potrebno da Uprava predloži Skupštini Opštine izmenu prostornog plana.
8. Dopis Opštinske uprave za urbanizam, finansije, skupštinske i opšte poslove Ministarstvu građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – sektor za inspekcijski nadzor, br. 350-63/2021-V-04 od 10.08.2021. godine – Opštinska uprava će pokrenuti inicijativu za izmenu Prostornog plana
9. Dopis Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – sektor za inspekcijski nadzor, Upravi za urbanizam finansije, skupštinske i opšte poslove Opštine Paraćin – Odeljenju za urbanizam br. 350-01-0103/2021-18 od 13.08.2021. godine – Urbanistička inspekcija se zahvaljuje na pokretanju inicijative za izmenu Prostornog plana i navodi da nije nadležna da ocenjuje Rešenje Ministarstva rudarstva i energetike o eksploataciji, jer za to nije nadležna
2. Ministarstvo životne sredine – Sektor za nadzor i preventivno delovanje u životnoj sredini dostavio je prateći dopis br. 011-00-00966/2023-07 od 28.07.2023. godine i sledeće dokumente:
1. Zahtev Opštine Paraćin za vršenje inspekcijskog nadzora upućen Ministarstvu životne sredine – sektor za predostrožnost u životnoj sredini, broj 501-66/2019-V-04 od 19.05.2020. godine
2. Dopis Ministarstva zaštite životne sredine br. 918-480-501-00026/2021-18 od 28.01.2021. godine upućen Načelniku Opštinske uprave za urbanizam, finansije, skupštinske i opšte poslove – obaveštenje o vanrednom inspekcijskom nadzoru kod “Kruševacput” AD.
3. Skupština opštine dostavila je:
1. Odluka o izradi PDR za eksploataciju krečnjaka na lokalitetu “Lešje” kod Paraćina br. 350-128/2020-II od 29.12.2020. godine
4. Opštinska uprava za urbanizam, finansije skupštinske i opšte poslove dostavila je:
1. Prosleđene dopise Ministarstvu građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – sektor za inspekcijski nadzor upućen Upravi za urbanizam finansije, skupštinske i opšte poslove Opštine Paraćin – Odeljenju za urbanizam br. 350-01-0103/2021-18 od 16.06.2021. godine – obaveštenje o zahtevu GG “Odbranimo Babu, Lešje i Planu” za vršenje inspekcijskog nadzora u vezi informacije o lokaciji (već dostavljeno)
2. Dopis Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture – sektor za inspekcijski nadzor, Odeljenje urbanističke inspekcije, upućen Upravi za urbanizam finansije, skupštinske i opšte poslove Opštine Paraćin – Odeljenju za urbanizam br. 350-01-0103/2021-18 od 16.06.2021. godine – konstantacija da u Prostornom planu ne postoje uslovi kojima se mogu definisati mogućnosti za eksploataciju krečnjaka pa je potrebno da Uprava predloži Skupštini Opštine izmenu prostornog plana.
3. Informaciju o lokaciji broj 353-240/19-V-04 od 22.04.2019. o mogućnostima i ograničenjima eksploatacije krečnjaka na kp. br. 108/1 KO Plana
4. Opštinska upava za urbanizam, finansije, skupštinske i opšte poslove, nas je u odgovoru broj 037-134/2023-V-01 od 03.08.2023. godine obavestila da “nije dobila nikakav dokument od republičke Inspekcije za zaštitu životne sredine Ministarstva za zaštitu životne sredine”, verovatno smatrajući da dopis koji je uputilo Ministarstvo za životnu sredinu br. 918-480-501-00026/2021-18 od 28.01.2021. godine upućen Načelniku Opštinske uprave za urbanizam, finansije, skupštinske i opšte poslove – obaveštenje o vanrednom inspekcijskom nadzoru kod “Kruševacput” AD nije dopis Inspekcije za životnu sredinu Ministarstva za životnu sredinu (iako je reč o informaciji o sprovedenom inspekcijskom nadzoru).
Na uvid od aktivista koji su se bavili planinom Babom i radom novog kamenoloma na dobili smo na uvid i dokumentaciju koju su oni pribavili i to:
1. Mišljenje komisije za planove sa 30. redovne sednice Komisije za planove održane 30.05.2019. godine u 12.00 u Paraćinu o potrebi izrade urbanističko planske dokumentacije nižeg ranga za otvaranje površinskog kopa krečnjaka u KO Plana u opštini Paraćin
2. Studija o proceni uticaja na životnu sredinu projekta eksploatacije krečnjaka kao tehničko-građevinskog kamena na površinskom kopu “Lešje” kod Paraćina izrađenu od strane PD “Geoprofesional” doo Beograd, novembra 2019. godine na koju je nosilac projekta “Kruševacput” dao svoju saglasnost br. 003-4470 od 06.11.2019. godine
3. Rešenje o saglasnosti na studiju o proceni uticaja na životnu sredinu, Ministastva zaštite životne sredine br. 353-02-1871/2019-03 od 20.11.2019. godine
4. Rešenje o odobrenju eksploatacije Ministarstvo rudarstva i energetike br. 310-02-01955/2019-02 od 28. februara 2020. godine
5. Rešenje o izmeni rešenja br. 310-02-0424/2019-02 od 04.10.2019 izdato privrednom društvu “Kruševacput” AD iz Kruševca, broj 310-02-00424/2019-02 od 27.02.2020. kojim se vrši korekcija granica na osnovu zahteva “Kruševacput” AD od 26.02.2020. godine
6. Obaveštenje Ministarstva zaštite životne sredine br. 353-03-00052/10/2021-07, Sektora za nadzor i preventivno delovanje u životnoj sredini od 29.03.2021. godine upućena Kabinetu ministra za brigu o selu, da je inspekcija za zaštitu životne sredine izvršila inspekcijski nadzor i zabranila obavljanje eksploatacije krečnjaka dok se ne ispune uslovi i mere utvrđene u odluici o davanju saglasnosti na studiju o priceni uticaja na životnu sredinu
Analiza
Životna sredina
Na osnovu prikupljene dokumentacije nesporno se može ustanoviti sledeće:
1. Nesporno je da je 21. januara 2021. godine Inspekcja za zaštitu životne sredine izvršila vanredni inspekcijski nadzor na lokaciji površinskog kopa “Lešje” investitora “Kruševacput” AD.
Prema obaveštenju Ministarstva zaštite životne sredine, Sektora za nadzor i preventivno delovanje u životnoj sredini br. 353-03-00052/10/2021-07 od 29.03.2021. godine upućenom Kabinetu ministra za brigu o selu, koje poseduju aktivisti koji su se bavili planinom Baba inspekcija je (nije jasno da li prilikom navedenog vanrednog inspekcijskog nadzora) sačinila zapisnik i donela rešenje kojim se zabranjuje obavljanje eksploatacije kredčnjaka dok se ne ispune uslovi i mere utvrđene u odluci o davanju saglasnosti na studiju o proceni uticaja na životnu sredinu.
U dopisu Ministarstva zaštite životne sredine br. 918-480-501-00026/2021-18 od 28.01.2021. godine upućenom Načelniku Opštinske uprave za urbanizam, finansije, skupštinske i opšte poslove – obaveštenje o vanrednom inspekcijskom nadzoru kod “Kruševacput” AD navodi se da su ustanovljene “sledeće nezakonitosti i izrečene sledeće mere za otklanjanje nezakonitosti:”
“1. Izvršiti sprovođenje mera i program praćenja uticaja na životnu sredinu utvrđenih u odluci o davanju saglasnosti na Studiju o proceni uticaja na životnu sredinu projekta eksploatacije krečnjaka kao TGK na površinskom kopu “Lešje” na kp 108/1 na teritoriji KO Plana, Grad Paraćin (izmenjena i dopunjena verzija) iz 2019.godine, (poglavlje 8. i 9.) sa rokom odmah po prijemu zapisnika.
2. Izvršiti i sve druge obaveze utvrđene u odluci o davanju saglasnosti ka Studiju o proceni uticaja na životnu sredinu projekta eksploatacije krečnjaka kao TGK na površinskom kopu “Lešje” na KP 108/1 na teritoriji KO Plana, Grad Paraćin sa rokom odmah po priječmu zapisnika. U postupku koji se vodi od strane ove inspekcije preduzimaće se mere u skladu sa zakonskim ovlašćenjima o čemu ćete biti naknadno obavešteni. “
Inspekcija ovo navodi imajući u vidu da je doneta Odluka o izradi plana detaljne regulacije za kamenolom, kojom je članom 7. određeno da će se doneti Odluka o pristupanju izradi Strateške procene uticaja PDR za eksploataciju krečnjaka nalokalitetu lešje kod Paraćina.
U navedenom dopisu, za razliku od dopisa upućenog Kabinetu ministra, ne vidi se jasno da je rad kamenoloma od strane inspekcije zabranjen.
Kako ne posedujemo konkretno Rešenje inspekcije dato investitoru (poslali smo zahtev za slobodan pristup informacijama od javnog značaja) preostaje nam da se oslonimo na dopis upućen Kabinetu ministra, koji na žalost nismo dobili od samog ministarstva.
U ovom dopisu izričito se navodi da je rad kamenoloma u trenutku inspekcijskog nadzora obavljan mimo propisa, što je dovoljno da se iznese tvrdnja da su bar tokom izvesnog vremena aktivnosti obavljane nezakonito. Za konačnu ocenu po ovom osnovu sačekaćemo dostavljanje navedenog Rešenja inspekcije za zaštitu životne sredine.
Prema informacijama koje imamo aktivisti grupe “Odbranimo planinu Babu” već su više puta tražili navedeno Rešenje od nadležnih organa ali ga nisu dobili.
Urbanizam
Kad je reč o “urbanističkoj liniji” procene zakonitosti aktivnosti vezanih za rad kamenoloma, možemo konstantovati da se nesporno – investitor obratio lokalnoj samoupravi i pribavio Informaciju o lokaciji broj 353-240/19-V-04 od 22.04.2019. o mogućnostima i ograničenjima eksploatacije krečnjaka na kp. br. 108/1 KO Plana.
Nesporno je i da je u ovoj Informaciji, posle mišljenja Komisije za planove navedeno da je za izdavanje Lokacijskih uslova (kao osnove za izradu dalje projektno tehničke dokumentacije) navedeno da je neohodno prethodno izraditi Plan detaljne regulacije koji će se baviti prostorom kamenoloma, a upravo i zbog Prostornog plana kojim je planirano da planina Baba bude proglašena zaštićenim područjem.
Opština je izričito navela da je “eksploatacija krečnjaka moguća nakon izrade Plana detaljnje regulacije”. Tj. da eksploatacija nije moguća bez izrade PDR.
Republički urbanistički inspektor vršio je kontrolu postupka izdavanja Informacije o lokaciji i Lokacijskih uslova za kamenolom, uključujući i donošenje Odluke skupštine opštine o izradi PDR za potrebe eksploatacije krečnjaka i ustanovio:
“Prema gore navedenom konstantuje se da u Prostornom planu opštine Paraćin (Usklađivanje Prostornog plana opštine Paraćin sa odredbama zakona („Sl.glasnik RS”, br. 72/09 i 81/09)), („Opštinski sl. glasnik”, br.8/2011) za predmetno područje ne postoje uslovi kojim se mogu definisati mogućnosti eksploatacije krečnjaka teje neophodno, kako je i u Prostornom planu definisano u poglavlju Završne odredbe plana da Uprava za urbanizam, finanasije, skupštinske i opšte poslove opštine Paraćin na osnovu praćenja primene i ocene sprovođenja planskih odrednica predloži Skupštini opštine Paraćin izmene i dopune Prostornog plana jer je to u ovom slučaju neophodno. “
O navedenom je Opštinska uprava za urbanizam, finansije, skupštinske i opšte poslove – Odeljenje za urbanizam, obaveštena dopisom br. 350-01-0103/2021-18 od 16.06.2023. godine.
Republički urbanistički inspektor se u ovom dopisu osvrnuo i na Rešenje br. 310-02-01955/2019-02 od 28.02.2020. godine Ministarstva rudarstva i energetike, kojim se odobrava eksploatacija krečnjaka navodeći da je u ovom Rešenju naznačeno da u predmetnoj Informaciji o lokaciji naznačeno da ne postoji planski osnov za planiranu namenu u prostornom planu.
Ovim je republički urbanistički inspektor u formi dopisa zapravo informisao lokalnu samoupravu da se pitanje izdavanja Lokacijskih uslova za kamenolom ne može rešiti izradom Plana detaljnje regulacije već samo izmenom Prostornog plana.
Do današnjeg dana nije izvršena izmena Prostornog plana, te u tom smislu ni do danas nije bilo moguće izdati Lokacijske uslove za potrebe kamenoloma.
Ukoliko su ovakvi uslovi bili neophodni za rad kamenoloma (a može se pretpostaviti da jesu, tj. da je upravo zato što su bili nepohodni investitor i podneo zahtev za izdavanje lokacijskih uslova, a opština pristupila donošenju Odluke o izradi Plana detaljne regulacije) onda je veliko pitanje kako kamenolom uopšte može da radi.
Interesantno je da u ovom slučaju imamo “dopis” urbanističkog inspektora lokalnoj opštinskoj upravi, umesto klasične forme Zapisnika i Rešenja kojima se nalažu odgovorajuće mere.
Rudarstvo
Rešenje br. 310-02-01955/2019-02 od 28.02.2020. godine Ministarstva rudarstva i energetike kojim se odobrava eksploatacija krečnjaka u svom Obrazloženju citira i Informaciju o lokaciji izdatu od strane opštinske administracije.
Ovaj citat međutim kako se čini nije u skladu sa stvarnim sadržajem Informacije o lokaciji.
Naime u Obrazloženju se kaže:
“– Informacija o lokaciji izdata od strane Odeljenja za urbanizam i imovinsko pravne poslove, Opšitnske uprave Paraćin, broj 353-240/19-V-04 od 07.06.2019. godine, da za navedenu lokaciju na katastarskoj parceli br. 108/1 KO Plana predviđenoj za eksploataciju ne postoji planski osnovu u prostornom planu, odnosno da se može vršiti eksploatacija krečnjaka na datoj lokaciji, kao i informacija da je na sednici Komisije za planove Skupštine opštine Paraćin, održanoj dana 30.05.2019. godine data pozitivna ocena za izradu plana detaljne regulacije u granicama planiranog eksploatacionog polja.“
Iz ovakvog citata proizilazi da nema planskog osnova za eksploataciju, ali je dvosmisleno navedeno, “odnosno da se može vršiti eksploatacija krečnjaka nadatoj lokaciji”, iz čega bi se moglo razumeti i daje eksploatacija moguća bez obzira na to što ne postoji planski osnov, zavisno od tumačenja rečenice?
Međutim u Informaciji o lokaciji navedeno je jasno:
“Eksploatacija krečnjaka sa predmetne lokacije je moguća nakon izrade Plana detaljne regulacije i sprovođenja svih aktivnosti u skladu sa Zakonom o rudarstvu i geološkim istraživanjima (“Sl. glasnik RS” br. 101/15), utvrđivanjaa količine i kvaliteta rezervi krečnjaka i pribavljanja Odobrenja za eksploataciju od strane Ministarstva rudarstva i eneregetike.
Iz ovog sledi da eksploatacije nema pre izrade Plana detaljne regulacije, pa se tek nakon toga može pribavljati Odbrenje za eksploataciju nadležnog ministarstva. Zašto je u Rešenju o odobrenju eksploatacije iskorišćena nejasna forumlacija u vezi ovako jasne pozicije lokalne samouprave?
Tj. Informacijom o lokaciji nije odobrena eksploatacija krečnjaka pre izrade Plana detaljne regulacije.
Dopis urbanističkog inspektora ovde nema uticaja, jer je on naveo da treba menjati Prostorni plan, što je još veća prepreka eksploataciji od izrade Plana detaljne regulacije.
U ovom trenutku ne raspolažemo informacijom da li je za potrebe eksploatacije krečnjaka izdata upotrebna dozvola koja se pominje u tački 6. Rešenja Ministarstva rudarstva i enregetike kojim se odobrava eksploatacija, informaciju smo zatražili i ažuriraćemo stranu po dobijanju odgovora.
Zaključak
Kontroverze koje okružuju rad novog kamenoloma na planini Baba (za sada) nisu razrešene našim istraživanjem.
Čini se daje nesumnjivo jasno da sa stanovišta propisa koji se bave planiranjem prostora nije sproveden postupak koji bi otklonio sve sumnje, a za šta je dokaz “dopis” republičkog urbanističkog inspektora.
Naime, iz prepiske opštine i urbanističkog inspektora jasno je da ne postoji planski osnov da se vrši eksploatacija krečnjaka na planini Baba pre promene Prostornog plana, što nije učenjeno.
Pozivanje upravo na tu okolnost – planski osnov koji zapravo ne postoji, u Rešenju o odobrenju eksploatacije Ministarstva rudarstva i energetike, na u najmanju ruku neobičan način, dovodi u pitanje i obrazloženje Rešenja kojim je eksploatacija onemogućena.
Neobično je i da prepiska Ministarstva za zašittu životne sredine, meštana i opštine ukazuje da je u jednom trenutku inspektor za zaštitu životne sredine zabranio rad kamenoloma. Međutim reči “zabrana” u dopisima koje smo dobili a odnose se na inspekcijski nadzor nema, ona se pominje samo indirektno u međusobnoj komunikaciji Ministarstva životne sredine i Ministarstva za brigu o selu. Ovakve eksplicitne konstantacije nema u dopisu Ministarstva upućenom Opštinskoj upravi.
Aktivisti grupe “Odbranimo planinu Babu” navode da upravo ovo Rešenje kojim se u jednom trenutku zabranjuje rad kamenoloma nedostaje u “zbirci dokumenata” koji govore o radu kamenoloma.
U ovoj analizi nismo se bavili drugim propisima na koje su ukazivali aktivisti jer su prevazilazili obim našeg istraživanja vezanog za zaštitu prirode.
Nismo obrađivali saobraćajne propise, korišćenje lokalnih puteva, zamenu saobraćajne signalizacije, dozvole za priključak na lokalni put, ugovore o donaciji sa opštinom.
Kako smo već naveli da čekamo još dve informacije po osnovu zakona o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja – više puta pomenuto Rešenje o zabrani rada Inspekcije za zaštitu životne sredine i razjašnjenje postojanja upotrebne dozvole po osnovu tačke 6. Rešenja kojim se dozvoljava eksploatacija, konačnu ocenu zakonitosti aktivnosti na planini Baba moći ćemo da damo kada ove informacije pristignu.
Međutim, kako je već rečeno – već u ovom trenutku može se reći, da eksploatacija krečnjaka na planini Baba, na osnovu i Informacije o lokaciji a i na osnovu dopisa Republičkog urbanističkog inspektora, nije u skladu sa važećim dokumentima prostornog planiranja, niti se sa njima može uskladiti do donošenja novog Prostornog plana opštine.
Ova strana biće ažurirana po pristizanju traženih informacija!
Ova internet strana je razvijena u okviru projekta „Mreža građana za zaštitu prirode“, kao deo aktivnosti programa EKO-SISTEM koјi realizuјu Mladi istraživači Srbiјe, a podržava Švedska.
