PLANIRANO ZAŠTIĆENO PODRUČJE – KOMPLEKS JEZERA BULJANKA U PROSTORNOM PLANU

 

Napomena: Sva planirana zaštićena područja obrađena projektom locirana su na osnovu Referalne karti br. 3 – Turizam i zaštita prostora u kojoj su označena kao „područja koja se predlažu za zašitut kao prirodna dobra“, uz dodatno identifikovanje korišćenjem opisa u tekstualnom delu projekta, korišćenjem GoogleEarthPro alata. Preciznije lociranje granica planiranih područja na žalost nije bilo moguće budući da je Opštinska uprava za urbanizam finansije, skupštinske i opšte poslove odbila da nam da dostavi AutoCad *.dwg crtež pomenute karte.

 

1. Lokacija područja po Prostornom planu – grafička dokumentacija

Planirano zaštićeno područje (područje koje se predlaže za zaštitu kao prirodno dobro) kompleks jezera Buljanka u Prostornom planu Opštine Paraćin na Referalnoj karti br. 3 – Turizam i zaštita prostora, označeno je brojem 20.

 

 

Prema Referalnoj karti br. 3 lokacija planirnog zaštićenog područja je zapadno od Paraćina, a severno od sela Šavac i ušća reke Crnice u Veliku Moravu, a istočno od same Velike Morave. Na referalnoj karti označena su tri jezera u okviru šire zone koja ih okružuje. Jezera označena na karti su veštačkog porekla, nastala iskopavanjem šljunka na području u blizini Velike Morave.

 

2. Prikaz područja u tekstualnom delu Prostornog plana

Prostorni plan izrađen je na osnovu uslova Zavodu za zaštitu prirode Srbije OSG broj 1/2007 od 20.02.2007. Isti uslovi korišćeni i za izradu izmene Prostornog plana Opštine Paraćin (2010) na osnovu mišljenja Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja br. 011-00-00484/2009 od 20.07.2010. godine

U ovim uslovima Zavoda za zašittu prirode Srbije eksplicitno se pominje „područje jezera Buljanka“ koje je potrebno „rezervisati“ kao područje sa „posebnom namenom“:

„Zavod smatra da je neophodno razmotriti, odnosno rezervisati još neka područja sa „posebnom“ namenom. Zbog specifičnog položaja Paraćina i delatnosti kojima se stanovništvo pretežno bavi, kao i zbog značajnog razvoja privrede, kao i saobraćajne infrastrukture rečubličkog značaja na teritoriji opštine, neohpodno je rezervisati prostore sa namenom zaštite prirodnih resursa (šuma, vodotoka, zemljišta, flore i faune), očuvanjem kvaliteta životne sredine i definisanim korišćenjem za rekreaciju stanovništva u prirodi.

U tom kontekstu neohpodno je obratiti pažnju na:

– prostore definisane kao izvorišta vodosnabdevanja

– sve veće šumske komplekse, bez obzira na vlasništvo

– obale i priobalja reka, posebno Morave, uključujući i ostatke menadara i vlažnih staništa

– podučje jezera Buljanka i druga izletišta

– sva stara, posebno hrastova stabla (kao što je lužnjak u Sikirici) kao i grupe stabala

– prostore oko spomenika kulture, kao i njihove zaštićene okoline

– brežuljke neposredno uz Paraćin kao što je Karađorđevo brdo i Čukara.“

U daljem tekstu, kompleks jezera Buljanka pominje se u više poglavlja tekstualnog dela Prostornog plana.

2.1. U poglavlju „I 1.2. Analiza postojećeg stanja», podnaslov „I 1.2.1. Skraćeni prikaz i ocena postojećeg stanja“, u okviru razdela „Komunalna infrastruktura“ jezero Buljanka pominje se u kontekstu obližnje deponije koja vrši negativan utiacaj kako na zemljište tako i na podzemne vode koje imaju „hidrauličku vezu“ sa površinskim vodama jezera.

Osim toga navodi se da deponija ne ispunjava ni minimalne mere zaštite prema Izveštaju o stanju životne sredine za 2000. godinu.

Odlaganje komunalnog otpada

Pod sanacijom “divljih” deponija podrazumeva se detekcija prostora degradiranih otpadom na celom prostoru opštine Paraćin, uklanjanje otpada i remedijacija prostora. Najdrastičniji primeri:

– selo Potočac – na 300 m od reke Velike Morave smešteno je smetlište sela Potočac. Uz put u dužini od 250 m odlaže se čvrsti otpad.;

– selo Raševica – u dužini od 1 km uz samu obalu reke Velike Morave nalazi se smetlište sela Reševica.

– kopovi fabrike cementa

– selo Šavac na 200m od reke Velike Morave smešteno je seosko smetlište

Opština Paraćin deponuje čvrsti komunalni otpad na smetlištu udaljenom oko 4 km od centra gradskog naselja, na lokaciji u neposrednoj blizini veštačkog jezera “Buljanka”, nastalog iskopom šljunka. Smetlište je locirano na desnoj obali Velike Morave, na oko 400 m od rečnog toka i na oko 350 m od reke Crnice.. Formiranje smetlišta dovelo je do promene prirodnih uslova filtracije podzemnih voda, i do određenog stepena uticaja na zaga|enje podzemnih voda i zemljišta. Parametri uticaja i stepen zagađenja nisu poznati. U ovakvim stvorenim uslovima, očigledan je negativni uticaj deponije na zemljište u inženjersko-geološkom i hidrogeološkom pogledu. S obzirom na hidrauličku vezu podzemnih i površinskih voda, jasno je da je vektor zagađenja usmeren prema veštačkom jezeru “Buljanka”.

Na osnovu kategorizacije deponija prema Izveštaju o stanju životne sredine za 2000. godinu, deponija “Buljanka” spada u kategoriju zvaničnih deponija površine od 1 do 5 ha, koje ne ispunjavaju ni minimalne mere zaštite, koje su popunjene otpadom i koje odmah treba sanirati, zatvoriti i rekultivisati.

Industrija u obavljanju svoje delatnosti kontinuirano generiše otpad različite kategorije, između ostalog i opasan otpad. Ne postoje procedure koje definišu generisanje, tokove kretanja ovog otpada, aktivnosti i odgovornosti za postupanje sa njim. Sa industrijskim otpadom se neadekvatno postupa počev od mesta njegovog generisanja, njegove kategorizacije, transportovanja, prometa, do postupaka odlaganja (trajnog ili privremenog), čime se direktno ugrožava životna sredina.

U okviru istog poglavlja, ali u razdelu „Zaštita prirode i prirodna dobra» ponovo se pominje jezero Buljanka kao prostor koji treba rezervisati sa namenom zaštite prirodnih resursa:

„Neophodno je rezervisati prostore sa namenom zaštite prirodnih resursa (šuma, vodotoka, zemljišta, flore i faune), očuvanjem kvaliteta životne sredine i definisanim korišćenjem za rekreaciju stanovništva u prirodi. U tom kontekstu potrebno je obratiti pažnju na:

– …

· područja postojećih izletišta (jezero Buljanka i dr.);

– …“

U okviru istog razdela jezero Buljanka se ponovo pominje kao područje koje je stavljeno pod prethodnu zaštitu kao prirodno dobro (po tada važećim propisima):

“Spomenici prirode:

– …

· Kompleks jezera Buljanka – rešenjem o prethodnoj zaštiti stavljen je pod zaštitu kao prirodno dobro (Sl.gl.RS br.55/97). Tri jezera nastala iskopom šljunka.

– …“

2.2. U poglavlju „II 2.1.5. Vode i vodno zemljište“ jezero Buljanka se pominje u kontekstu postojećih mikroakumulacija

U ovom smislu navodi se da „Buljanka danas ima status degradiranog prostora čija je voda nepogodna za bilo kakvu upotrebu“.

«Postojeće akumulacije na opštinskoj teritoriji su mikroakumulacija Vezirovac na Kneselačkom potoku, dve akumulacije na reci Grzi, kao i kompleks Buljanka, koju čine tri veštačka jezera nastala iskopom šljunka. Buljanka danas ima status degradiranog prostora čija je voda nepogodna za bilo kakvu upotrebu, za koga je neophodno sprovesti mere praćenja kvaliteta voda i određene mere sanacije. Pre svega, treba sprečiti hidrauličku vezu podzemnih i površinskih voda na potezu komunalna deponija – jezero, postavljanjem podzemne brane, uz neizbežni prestanak korišćenja i sanaciju deponije. «

2.3. U poglavlju „II 5. PROSTORNI RAZVOJ I DISTRIBUCIJA TURIZMA„ u razdelu „Karakteristike turističke tražnje“ jezero Buljanka pominje se u kontekstu razvoja turizma.

Jezera se pominju kao „značajan potencijal za izletnički i sportsko rekreativni turizam“, ali se navode da su „zapuštena i neodržavana, konstantuje da „jezero danas ima status degradiranog prostora“ i da treba „sprečiti komunikaciju deponije i jezera“, uz obavezan prestanak korišćenja deponije.

Karakteristike turističke tražnje

Potencijalni turistički pravac ka Moravi i Juhoru – potencijal za razvoj izletničkog, sportsko-rekreativnog, ribolovnog, održivog i ekoturizma:

Ovaj potencijalni pravac razvoja turizma oslanja se najpre na prirodno okruženje uz Veliku Moravu i njen meandrirani tok, a zatim i na ekološke kapacitete prirodnog ekosistema planine Juhor. U cilju turističkog razvoja ovog pravca, koji karakterišu povoljne prirodne karakteristike i zastupljena raznovrsnost predela i predeonih celina, trebalo bi formirati jednstvenu turističku zonu sa prezentacijom njenih turističkih motiva (pre svega prirodnih, ali i kulturnih).

Veštačka jezera nastala kao posledica kopanja šljunka značajan su potencijal za izletnički i sporstko rekreativni turizam. Kompleks jezera “Buljanka” su trenutno zapuštena i neodržavana, ali sa aktiviranjem investicija, koje bi se usmerile kroz adekvatan projekat, mogla bi da postanu kvalitetno kupalište i interesantno izletište ne samo lokalnog karaktera već i šire. Jezero danas ima status degradiranog prostora, za koga je neophodno sprovesti mere praćenja kvaliteta voda i određene mere sanacije, a pre svega, treba sprečiti komunikaciju deponije i jezera, postavljanjem podzemne brane, uz obaveznu sanaciju i prestanak korišćenja deponije “Buljanka”. Takođe, potencijal predstavlja i akumulacija 7.juli na Karađorđevom brdu koja zbog blizine gradskog naselja može da postane atraktivno kupalište sa sportskim terima i šumskim površinama.»

2.4. U poglavlju „II 6.6. Komunalna infrastruktura„ u razdelu „Odlaganje komunalnog otpada“ govori se o ciljevima (budućeg) upravljanja otpadom i stanju upravljanja otpadom u trenutku pisanja plana, s osvrtom na jezero Buljanka.

U ovom delu plana navodi se da se planira formiranje regionalne sanitarne deponije i saniranje smetlišta „Buljanka“. Kad je reč o jezeru, ono se pominje u kontekstu zagađenja podzemnih i površinskih voda budući da postojeće smetlište nije građeno uz prethodnu pripremu terena, pri čemu je na smetlištu odlagan ne samo komunalni, već i industrijski, biohazardni i drugi opasan otpad, zbog čega jezero ima status degradiranog prostora.

Odlaganje komunalnog otpada

Cilj upravljanja otpadom je minimiziranje štetnog uticaja na životnu sredinu, sa ultimativno stabilnim komponentama otpada, uz racionalnu i održivu eksploataciju prirodnih resursa. Upravljanje komunalnim otpadom podrazumeva rešavanje sledećih sektorskih zadataka:

· zaustavljanje negativnih trendova u cilju unapređivanja životne sredine, kvaliteta stanovanja i rada.

· formiranje regionalne sanitarne deponije komunalnog otpada (definisanje lokacije u okviru jedne od opština “Trograđa”, rezervacija prostora i zaštitnog pojasa, urbanističko uređenje).

· saniranje sadašnjih nehigijenskih deponija komunalnih otpada (saniranje i konzerviranje preostali faza sanacije smetlišta “Buljanka”i mnoštva rasutih smetlišta). Naime, u toku 2009. Godine Fond za zaštitu životne sredine opštineParaćin realizovao je prvu fazu sanacije, zatvaranja i rekultivacije ovog smetlišta)

· definisanje principa tretmana i odlaganja industrijskog i ostalog otpada (na budućoj lokaciji sanitarne deponije predvideti deo za opasni i industrijski otpad).

· razvoj primarne i sekundarne reciklaže komunalnog i ostalog otpada u cilju smanjenja njegove količine, sa jasnim organizacionim i prostornim odrednicama (na budućoj lokaciji sanitarne deponije rezervisati prostor za izgradnju fabrike za reciklažu otpada).

Opština Paraćin trenutno deponuje čvrsti komunalni otpad na smetlištu “Buljanka” (na prostoru od oko 5 ha), lociranom na desnoj obali V.Morave, na oko 400 m od rečnog toka i na oko 350 m od reke Crnice a u neposrednoj blizini kompleksa jezera “Buljanka”. Odlaganje smeća vršeno je bez prethodne pripreme terena, tj. izrade odgovarajuće tehničko-tehnološke i energetske infrastrukture, a dnevna količina smeća koja se doveze na smetlište procenjuje se na 30-40t. Na smetlištu se pored čvrstog komunalnog otpada, nekontrolisano odlaže i industrijski, biohazardni i drugi opasan otpad.

S obzirom na hidrauličku vezu podzemnih i površinskih voda, jasno je da je vektor zagađenja usmeren prema veštačkom jezeru “Buljanka”. Jezero danas ima status degradiranog prostora, za koga je neophodno sprovesti mere praćenja kvaliteta voda i određene mere sanacije (pre svega, sprečiti komunikaciju deponije i jezera, postavljanjem podzemne brane).

Stvoreni uslovi u prostoru deponije i okolini su očigledno neregularni i minimalno kontrolisani. Takođe, potrebno je izvršiti evidentiranje generatora otpada na području opštine Paraćin, što obuhvata detekciju pojave otpada, vrstu i količine generisanog otpada.

Nacionalnom strategijom, deponija “Buljanka” je okarakterisana kao zvanična deponija (površine od 1 do 5 ha), koja ne ispunjava ni minimalne mere zaštite, koja je popunjena otpadom i koju odmah treba sanirati, zatvoriti i rekultivisati.

Ovo podrazumeva otvaranje nove regionalne deponije najverovatnije na području opštine Jagodina (sa transfer stanicama po opštinama) koja bi obuhvatala opštine Jagodina, Ćuprija, Paraćin, Ražanj i Despotovac (oko 220.000 stanovnika i 141,41 t otpada na dan), odnosno reciklažnog centra koji bi osim pomenutih obuhvatio i grad Kragujevac i opštine Topola, Knić i Rekovac (oko 450.000 stanovnika i 288,54 t/dan).

Analizom postojećeg stanja kao ostalih relevantnih činoca predložene si lokacije planiranih centara za sakupljanje komunalnog i ostalog otpada sa transfer stanicom na postojećoj lokaciji deponija koje treba sanirati i to: u neposrednoj blizini centralnog PPOV i severno u odnosu na Karađorđevo brdo.

2.5. U poglavlju „II 7.2. Zaštita i održivo korišćenje prirodnog nasleđa” u razdelu Zaštita prirode i prirodna dobra pored ostalih područja „na koja treba obratiti pažnju“ pominje se i jezero Buljanka.

“Zaštita prirode i prirodna dobra

Zbog specifičnog položaja Paraćina, delatnosti kojima se stanovništvo pretežno bavi, kao i zbog značajnog razvoja privrede i saobraćajne infrastrukture republičkog značaja na teritoriji opštine, neophodno je rezervisati prostore sa namenom zaštite prirodnih resursa (šuma, vodotoka, zemljišta, flore i faune), očuvanjem kvaliteta životne sredine i definisanim korišćenjem za rekreaciju stanovništva u prirodi. U tom kontekstu potrebno je obratiti pažnju na:

    • …

    • područja postojećih izletišta (jezero Buljanka i dr.);

    • …“

       

Jezero Buljanka se posebno navodi u okviru spiska „Predela posebnih odlika“, pri čemu se ukazuje da je voda nepogodna za svaku upotrebu, da je kupanje potrebno zabraniti, ali da je jezero stavljeno u režim prethodne zaštite kao prirodno dobro.

“Predeli posebnih prirodnih odlika:

      • Kompleks jezera Buljanka – rešenjem o prethodnoj zaštiti stavljen je pod zaštitu kao prirodno dobro (Sl.gl.RS br.55/97). Tri jezera nastala iskopom šljunka. Karakteriše ih visoka temperatura vode i sadržaj organskih supstanci (iz procednih voda deponije “Buljanka”, pošto je tlo šljunkovito i visoko propustno), što dovodi do zabarivanja (pojačana eutrofikacija jezera). Nepovoljne mikrobiološke karakteristike vode (u bakteriološkom pogledu voda je van klase) stvaraju rizik po zdravlje ljudi, a voda je nepogodna za bilo kakvu upotrebu (kupanje je potrebno zabraniti). Monitoring i mere sanacije sprovesti sa ciljem upotrebljavanja lokaliteta za rekreaciju. Tu se pre svega misli na izmeštanje deponije i postavljanje podzemne brane, koja bi sprečila komunikaciju deponije i jezera.”

U okviru „Mera zaštite životne sredine“ u istom poglavlju, u razdelu „Mere za zaštitu zemljišta“ navodi se da deponija „Buljanka“ (uz istoimeno jezero) ne ispunjava „ni minimalne mere zaštite“ i da je treba odmah „sanirati, zatvoriti i rekultivisati“.

“Mere za zaštitu zemljišta

U cilju zaštite zemljišta područja opštine Paraćin, moraju se

preduzeti sledeće mere:

– …

– pristupanje izradi projektne dokumentacije za sanaciju, rekultivaciju, završno nasipanje i zatvaranje deponije “Buljanka” (zvanična deponija koja ne ispunjava ni minimalne mere zaštite, koja je popunjena i koju odmah treba sanirati, zatvoriti i rekultivisati).

– ….”

2.6. U poglavlju „III 1.2.7.Komunalna infrastruktura“ u razdelu „Transfer stanica“ navodi se da bi lokacija transfer stanice za komunalni otpad trebalo da bude na prostoru u budućnosti sanirane deponije „Buljanka“ uz istoimeno jezero.

“Transfer stanica

RSPUO za region predviđa izgradnju deponije na području opštine Jagodina i transfer stanicama u Paraćinu.

Tačna lokacija transfer stanice, odnosno reciklažnog dvorišta odrediće se u skladu sa Planom upravljanja otpadom opštine/grada i RSPUO predlog je dat u Referalnoj karti br.2 na lokacijama postojećih nehigijenskih deponija.

****

U principu, poželjno je da transfer stanica bude što bliže centru produkcije otpada-gradskom naselju, na pristupačnim lokacijama pored javnog puta, kako zbog manjih troškova transporta komunalnog otpada, tako i zbog mogućnosti da što više građana donese da proda izdvojene sekundarne sirovine, odnosno da odloži kućni otpad koji ima karakter opasnog.

Transfer stanica se gradi na lokaciji komunalne deponije koja će se prethodno sanirati i rekultivisati ( Buljanka)”

 

2.7. U poglavlju „III 4.2.4.Prioriteti u industriji i razvoju turizma“ u razdelu „Turizam“ planira se „aktiviranje izletničkog i sportsko- rekreativnog turističkog kompleksa jezera „Buljanka“

“Turizam

9. Aktivirati izletničkog i sportsko-rekreativnog turističkog kompleksa jezera “Buljanka”, kao kvalitetno kupalište i interesantno izletište ne samo lokalnog karaktera.”

2.8. U poglavlju „III 4.2.5.Prioriteti u razvoju infrastrukture“ u razdelu „Upravljanje komunlanim i ostalim otpadom“ plan predviđa sanaciju i rekultivaciju nehigijenske deponije „Buljanka“, upravo zato da bi se otklonila opasnost od zagađenja površinskih i podzemni voda.

“Upravljanje komunalnim i ostalim otpadom

1. Uraditi urbanističko uređenje nove regionalne sanitarne deponije (ili sekundarnog reciklažnog centra i opštinske transfer stanice) na jednoj od predloženih lokacija, odnosno početi njeno korišćenje.

2. Urediti i aktivirati buduće stočno groblje/groblja.

3. Izvršiti sanaciju i rekultivaciju postojeće nehigijenske deponije “Buljanka”, kako bi se otklonila permanentna opasnost zagađenja podzemnih i površinskih voda.”

2.9. U poglavlju „III 4.2.6.Prioriteti u razvoju turizma“ u okviru razdela „Planska rešenja ostvariva do 2014. godine planira se aktiviranje izletničkog i sportsko-rekreativnog turističkog kompleksa jezera „Buljanka“, kao „kvalitetnog kupališta“.

“Planska rešenja ostvariva do 2014. godine:

9. Aktivirati izletničkog i sportsko-rekreativnog turističkog kompleksa jezera “Buljanka”, kao kvalitetno kupalište i interesantno izletište ne samo lokalnog karaktera.”

2.10. U poglavlju „III 4.2.7.Prioriteti u zaštiti životne sredine“ u okviru „Planskih rešenja ostvarivih do 2014. godine predviđa se sanacija i rekultivacija smetlišta „Buljanka“ koja se nalazi uz istoimeno jezero

“Planska rešenja ostvariva do 2014. godine:

3. Sačiniti koncepciju upravljanja otpadom koji podrazumeva zatvaranje, sanaciju i rekultivaciju postojećeg smetlišta “Buljanka”, i otvaranje nove (regionalne) sanitarne deponije na teritoriji opštine Paraćin (ili neke od opština “Trograđa”), kao i postepeno uvođenje sistema za reciklažu otpada.”

 

ZAKLJUČAK

Prostornim planom Opštine Paraćin jasno je određena lokacija planiranog zaštićenog područja „Kompleks jezera Buljanka“, te se ono može precizno locirati na javno dostupnim ortofoto snimcima i na terenu.

Prostorni plan s jedne strane govori o jezeru kao o „predelu posebnih odlika“, koji je već u trenutku pisanja plana stavljen pod prethodnu zaštitu kao prirodno dobro po tada važećim propisima, međutim nikad nije i formalno proglašen zaštićenim područjem.

Razlog zbog kog zaštita nije bila uspešna nalazimo u delu plana koji se bavi komunalnom infrastrukturom – jezero se nalazi pored neuslovne, nehigijenske deponije, koja je još u vreme pisanja plana bila uzrok zagađenja podzemnih i površinskih voda. Zbog toga se voda jezera još tada nije preporučivala ni za kakvu upotrebu, svakako ne za kupanje.

Ipak, plan daje optimističan pogled na budućnost, pa se njime predviđa zatvaranje i rekultivacije deponije, a istovremeno i pretvaranje kompleksa jezera Buljanka u izletište i regionalnu turističku destinaciju, kao „kvalitetno kupalište“.

Dakle, kao što je rečeno, za razliku od ostalih planiranih zaštićenih područja, za prostor jezera Buljanka postojala je formalno pokrenuta inicijativa i jezero je stavljeno pod prethodnu zaštitu, što ukazuje na značaj prostora za lokalnu zajednicu i donosioce odluka u vreme pokretanja procedure prethodne zaštite.

Udruženje građana „Pridruži se“ sprovelo je terensko istraživanje kako bi zabeležili današnji izgled ovog prostora, iz koga ćete moći da izvedete zaključak u kojoj su meri poštovane odredbe Prostornog plana Opštine Paraćin i u kom pravcu su se razvijale ljudske aktivnosti na prostoru planiranog zaštićenog područja.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ova internet strana je razvijena u okviru projekta „Mreža građana za zaštitu prirode“, kao deo aktivnosti programa EKO-SISTEM koјi realizuјu Mladi istraživači Srbiјe, a podržava Švedska.