Sledeći planovi uređuju prostor naselja Sisevac u delu u kome se nalazi i vrelo Crnice:
1. Prostorni plan Opštine Paraćin usvojen 2006. godine, usklađen 2011. godine
2. Plan generalne regulacije Grza – Sisevac – 2008 godine
3. Plan detaljnje regulacije dela naselja Sisevac – Sisevac 1 (severozapad) Odluka br. 350-68/2016-01-II od 16.12.2016.god
Plan detaljnje regulacije dela naselja Sisevac – Sisevac 1 je najnovijeg datuma, najdetaljnije obrađuje područje vrela pa ćemo se njime baviti u posebnoj objavi, a u ovom tekstu obratićemo pažnju na preostala dva planska dokumeta – Prostorni plan Opštine Paraćin i Plan generalne regulacije (PGR) Grza – sisevac.
1. Prostorni plan Opštine Paraćin
Prostorni plan je dokument „najvišeg ranga“ i usvojena pravila u ovom Planu moraju poštovati svi urbanistički planovi „nižeg ranga“.
Prostornim planom „vrelo Crnice“ određeno je kao jedno od dvadeset planiranih zaštićenih područja i u referalnoj karti broj 3 – Turizam i zaštita prostora označeno je brojem 12.
Detaljna analiza odredbi Prostornog plana koje se odnose na vrelo Crnice data je na sledećem linku https://pridruzise.rs/planirano-zasticeno-podrucje-vrelo-crnice-u-prostornom-planu/ u odeljku Istraživanja 2023. na našoj internet strani.
Ovde ćemo navesti nekoliko detalja. Najpre samo vrelo Crnice navodi se kao jedan od „spomenika prirode“ u razdelu „Zaštita prirode i prirodna dobra“, gde se govori o „vrelu Crnice – sa neposrednom okolinom kao prirodni objekt“.
Vrelo Crnice pominje se u Prostornom planu i kao potencijalno izvorište pijaće vode (uz napomenu da se neki od izvora u neposrednoj blizini već koriste za vodosnabdevanje Sisevca i naselja u Opštini Despotovac),
Vrelo Crnice pominje se i u razdelu „Predeli posebnih odlika“ i to na sledeći način:
„Vrelo Crnice – sa neposrednom okolinom kao prirodni objekt, od posebnog je značaja i pod posebnom zaštitom. Ovom prostoru pripada i deo naselja Sisevac, sa statusom banjsko-turističkog mesta i odgovarajućim režimom zaštite čovekove životne i radne sredine.“
Dakle – van svake sumnje, Prostorni plan upravo samo vrelo vidi kao „spomenik prirode“ i „predeo posebnih odlika“, kao prirodni objekat koji treba da bude predmet zaštite.
Međutim u samoj referalnoj karti Turizam i zaštita prostora, na kojoj su označene zone planiranih zaštićenih područja vrelo Crnice nalazi se izvan zone predviđene zaštite, koja je ucrtana sa južne strane puta kroz Sisevac u relativnoj blizini vrela, ali je samo vrelo sa severne strane puta.
Ovo stvara zabunu, ali treba imati u vidu da je referalna karta jedini dokument Prostornog plana gde su ucrtane zone planirane zaštite. Opštinska uprava za urbanizam, finansije, skupštinske i opšte poslove odgovorila nam je da ne raspolaže preciznim spiskom parcela na kojima je planirana zaštita Prostornim planom i odbila da nam dostavi AutoCad crteže iz prostornog plana (koji su svakako precizniji) te nije bilo moguće ustanoviti preciznu lokaciju planiranog zaštićenog područja br. 12 – vrelo Crnice.
Izvesno je da je reč o propustu u referalnoj karti, jer tekstualni deo plana na više mesta, vrlo jasno i eksplicitno navodi vrelo Crnice – samo izvorište kao predmet planirane zaštite.
Naš zaključak – kad je reč o odredbama Prostornog plana je da se u ovom dokumentu vrelo Crnice veoma jasno navodi kao „prirodni objekat, od posebnog značaja“, „spomenik prirode“, „predeo posebnih odlika“, zbog čega smatramo da su autori Prostornog plana smatrali da vrelo treba zaštiti u skladu sa važećim propisima koji se odnose na zaštitu prirode.
2. Plan Generalne regulacije Grza – Sisevac
Kao i Prostorni plan i PGR Grza – Sisevac obrađivan je u našem prethodnom istraživanju politika koje se može pročitati na linku https://pridruzise.rs/vrelo-crnice-analiza-politika-koje-uticu-na-planirano-zasticeno-podrucje-i-zakonska-zasnovanosti-aktivnosti-koje-uticu-na-zasticeno-podrucje/
Ovde ćemo ponoviti da ovaj plan usvojen 2008. godine obrađuje uzak pojas puta kroz naselje Sisevac i neke okolne parcele. Naime, svrha tog plana bila je stvaranje planskog osnova za rešavanje imovinskih odnosa na trasi budućeg državnog puta koji je trebalo da spoji naselja Sisevac i Grza.
Vezano za temu vrela Crnice PGR obuhvata samo vrelo Crnice i tok Crnice, kao područje južno od vrela. Ovaj prostor, sem već izgrađenih sadržaja starog hotela vidi kao “park šumu”, uključujući dvorište starog hotela i prostor južno od puta i oko potoka koji se uliva u Crnicu kod vrela.
Pojas zemljišta koje obuhvata stari hotel sa okolinom i u to vreme stari (nerekonstruisani) bazen preko puta označen je u legendi plana kao „RH ZAVOD SISEVAC“, što bi trebalo da znači da je ovaj prostor planiran za „rehabilitacioni centar“.
Oba prostora i „park šuma“ i „rehabilitacioni centar“ spadaju u „turističko – ugostiteljske sadržaje“, tako da je svakako u pogledu namene prostora jasno da nije reč o zemljištu koje je rezervisano u smislu zaštite u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode.
PGR pominje vrelo Crnice u više navrata.
2.1. Najpre u poglavlju II Pravila uređenja, u razdelu II-1. Opis postojećeg stanja na strani 23. opisujući vodno zemljište kaže se da „reka Crnica protiče kroz naselje Sisevac i nema regulisano korito“, a takođe da „vodno zemljište obuhvata i prostor sanitarne zaštite priobalja na udaljenosti od oko 5,0 metara od vodotoka“.
Određivanje granica vodnog zemljišta PGR-om i tema vodnog zemljišta važni su i za temu našeg projekta – javni pristup vrelu Crnice i obalama Crnice u naselju Sisevac te ćemo se ovom temom dodatno baviti.
Na ovom mestu navešćemo kako pojama „vodno zemljište“ definiše Zakon o vodama:
„Vodno zemljište
Vodno zemljište, u smislu ovog zakona, jeste zemljište na kome stalno ili povremeno ima vode, zbog čega se formiraju posebni hidrološki, geomorfološki i biološki odnosi koji se odražavaju na akvatični i priobalni ekosistem.
Vodno zemljište tekuće vode, u smislu ovog zakona, jeste korito za veliku vodu i priobalno zemljište.
Vodno zemljište stajaće vode, u smislu ovog zakona, jeste korito i pojas zemljišta uz korito stajaće vode, do najvišeg zabeleženog vodostaja.
Vodno zemljište obuhvata i napušteno korito i peščani i šljunčani sprud koji voda povremeno plavi i zemljište koje voda plavi usled radova u prostoru (pregrađivanja tekućih voda, eksploatacije mineralnih sirovina i slično).„
2. Dalje se u razdelu II-4.2. Podela na zone korišćenja površina, u tački 9 na strani 31. definiše prostor označen u grafičkom delu PGR kao „RH zavod“, gde saznajemo da je ovo prostor planiran za „RH zaovd „Sisevac““, tj. da su autori plana predvideli mogućnost da se postojeći hotel „Borje“ razvije sa „smeštajnim kapacitetima visoke i više kategorije“ u mogući rehabilitacioni centar, Zavod (državnu instituciju?) sa karakteristikama „banjsko lečilišta“. Plan predviđa da se ovo ostvari isključivo uz „zaštitu vodoizvorišta i vodozahvata reke Crnice“.
U okviru tačke 14. istog razdela objašnjava se i pojam „park šume“ koji po grafičkom delu plana obuhvata prostor oko „rehabilitacionog centra“, tj. prostor „dvorišta“ hotela „Borje“, uz obalu reke Crnice od vrela nizvodno do mosta na putu kroz Sisevac i od vrela na levoj obali Sisevačkog potoka do ušća u Crnicu kod vrela, a između puta kroz naselje i reke. PGR om je planirano da „park šuma“ obuhvati ceo prostor dvorišta hotela, osim pojasa oko objekta koji je planiran za „rehabilitacioni centar“. U „park šumi“ nije potpuno zabranjena gradnja, ali se u PGR navode brojna ograničenja.
U istom poglavlju se u okviru tačke 18. definiše ponovo i „vodno zemljište“, gde se jasno kaže da je potrebno utvrditi precizno pripadajuće parcele koje se odnose na „vodno zemljište“, a što treba učiniti izradom Plana detaljne regulacije.
3. U poglavlju II-4.3. Podela prostora na celine zona oko vrela Crnice jasno se određuje kao zona A – Neposredna zaštita vodoizvorišta reke Crnice. U odnosu na to određuju se i brojna ograničenja gradnje i upotrebe ovog prostora.
Navodi se da je postojanja geotermalnih izvora u okviru ove celine potrebno ispitati i posebnim projektom odrediti način eksploatacije.
Navedeno je takođe da „kako je ova prostorna celina sa svojim osobenostima osnov za razvoj banjskog turizma mora proglasiti javni interes i uraditi Strategija razvoja banjskog turizma“.
4. U razdelu II-4.5. Razrada kroz obaveznu izradu urbanističkog projekta navodi se da je za užu zonu zaštite vodoizvorišta (radijus 500m od vodoizvorišta Crnice) neophodno izraditi urbanistički projekat prema uslovima JVP „Srbijavode“ „ukoliko neophodnost izrade projekta parcelacije i preparcelacije podrazumeva intervencije“ na katastarskim parcelama unutar ove zone.
5. U razdelu II-7.1 Zaštita voda i zaštita od voda konstantuje se da je izvorište Crnice razvrstano u izvorište prvog reda, da je potrebno proglasiti površinu slivnog područja rezervatom, odrediti užu i širu zonu zaštite, zabranjuje se izgradnja (stambenih) objekata u priobalju prema vodotoku u odnosu na definisanu liniju u širini od minimalno 5 metara, a za turističko ugostiteljske propisuje se pribavljanje vodoprivredne saglasnosti, odnosno vodoprivredne dozvole i sanitarne saglasnosti.
6. U poglavlju III Pravila građenja, razdeo III-3.3.5 RH ZAVOD „Sisevac“ definišu se pravila građanja za prostor „rehabilitacionog zavoda“ za koji se daje i mogućnost da bude „velnes centar“, kojim se propisuju ograničenja moguće vrste objekata. Ovaj prostor obuhvata hotel „Borje“ koji se nalazi neposredno uz izvorište.
Zaključak
Prostorni plan Opštine Paraćin kako je već rečeno vrelo Crnice jasno navodi kao „prirodni objekat, od posebnog značaja“, „spomenik prirode“, „predeo posebnih odlika“.
Vrelo Crnice prema svemu navedenom jeste jedno od područja koje po navodima Prostornog plana Opštine Paraćin treba zaštititi u skladu sa propisima u oblasti zaštite prirode.
PGR Grza Sisevac razrađuje prostor koji se nalazi uz samo vrelo Crnice, na levoj obali reke i Sisevačkog potoka, u naselju, sa suprotne strane vodotoka u odnosu na lokaciju samog vrela, obuhvatajući i prostor vrela.
U ovom planu taj prostor je „rehabilitacioni centar“, u jednom trenutku pomenut i kao Zavod, „banjsko lečilište“, gde treba ispitati izvore geotermalnih voda, gde se mora „proglasiti javni interes“.
PGR takođe čitavnim nizom mera ograničava izgradnju i korišćenje prostora uz vrelo i pored reke, baveći se „vodnim zemljištem“ propisujući da se moraju utvrditi zone zaštite, izraditi urbanistički projekat za ovaj prostor, nazivajući deo prostora „park šumom“ uz dodatna ograničenja gradnje.
Ipak, PGR ne navodi jasno gde to treba proglasiti javni interes, ostavljajući ovo autorima planova detaljne regulacije koji će razraditi prostor vrela Crnice (i vrela Grze prema ovom planu, ne definiše prostor oko vrela kao prostor „javnog interesa“ i ostavlja nas u „magli“ nagađanja da li su autori plana „rehabilitacioni centar“ videli kao javni objekat i da li su smatrali da su ograničenja izgradnje i određivanje načelnih zona „vodnog zemljišta“ dovoljna mera javnog interesa za područje vrela Crnice.
Svakako treba imati u vidu, ponovićemo, da PGR i nije imao za cilj da definiše prostor vrela Crnice, već da pre svega omogući rešavanje imovinskih odnosa na putu Grza – Sisevac, a razrada prostora i vrela Crnice i vrela Grze, bila je samo „dodatak“ ove osnovne svrhe plana, budući da u vreme kada je usvajan i nije još uvek bilo intenzivnog razvoja turizma ni na prostoru Grze ni Sisevca, nije bilo novih restorana i hotela, otvoreni bazen nije bio još uvek rekonstruisan, te verovatno nije ni izgledalo da preti neposredna opasnost po prostore oba vrela.
Vrelo Grze je zaštićeno odlukom Opštine Paraćin 2013. godine i proglašeno zaštićenim područjem III kategorije u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode, pet godina po usvajanju PGR, dok u slučaju vrela Crnice, prvi sledeći korak opštine bio je izrada Plana detaljne regulacije Sisevac 1 (severozapad) 2016. godine koji je preciznije razradio prostor Sisevca, pa i samog vrela, sada u skladu sa novim okolnostima intenzivnog razvoja turizma u Sisevcu.
Projekat “Izvor reke za sve nas” je realizovan u okviru programa podrške javnom zagovaranju „Istraži – Osnaži“ koji finansira Vlada Ujedinjenog Kraljevstva, a sprovodi Trag fondacija. Izradu ovog materijala je finansirala Vlada Ujedinjenog Kraljevstva; izneti stavovi nužno ne odražavaju zvaničnu politiku Vlade Ujedinjenog Kraljevstva.
