Važan mehanizam zaštite prirode je proglašenje “zaštićenih područja” u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode. “Zaštićena područja” su prostori važni za zaštitu prirode po nekoj svojoj osobini ili sadržaju (npr. stanište retkih vrsta, stanica na putu migracije ptica, predeo posebnih prirodnih odlika…) i koji se odlukom lokalne ili državne vlasti stavljaju pod poseban režim zaštite kojim se ograničavanju (ali ne ukidaju) uticaji ljudskih aktivnosti (npr. izgradnja objekata, eksploatacija prirodnih bogatstava itd.).
U Opštini Paraćin od 20 planiranih zaštićenih područja po Prostornom planu, zvanično je zaštićeno samo jedno, površine oko 19 hektara – vrelo Grze. Pod zaštitom je tek tri stota dela jednog procenata teritorije opštine što je 228 puta manje u poređenju sa odnosom obuhvata površine zaštićenih područja na teritoriji Srbije u poređenju sa površinom državne teritorije.
Na prostoru šest planiranih zaštićenih područja u toku su intenzivne ljudske aktivnosti za koje se u javnosti tvrdi da se realizuju i nelegalno. Ove aktivnosti direktno ugrožavaju prirodu u planiranim zaštićenim područjima.
Otvoren je novi kamenolom na planini Baba koji je za kratko vreme po obimu razaranja prevazišao stari na obližnjoj lokaciji na kojoj se kamen eksploatiše preko pedeset godina, ali koji se, za razliku od novog kamenoloma, nalazi van zone planirane zaštite
Teška vozila i prašina prekrili su polja, uništavaju se staništa zaštićenih vrsta, što smo dokumentovali ranijim projektima.
Neuslovna gradska „deponija“ na jezeru Buljanka u području Velike Morave, bitnoj stanici za ptice selice „guta“ jezero nastalo kopanjem šljunka. Požari tokom leta podižu oblake toksičnog dima koji zagađuje njive u dolini Morave, najplodnijeg dela opštine, ugrožavaju stanovnike grada i još pet okolnih sela. U javnosti je otvoreno pitanje daljeg korišćenje ovog smetlišta, koje je davno trebalo da bude zatvoreno i komunalni otpad usmeren na regionalnu deponiju van teritorije naše opštine.
Na području Vidovačkog ključa, još jednog važnog mesta za ptice selice, traje intenzivna eksploatacija šljunka, uništavaju staništa različitih vrsta, menja kompletan izgled prostora. Paralelno sa eksploatacijom šljunka, traje nekontrolisano bacanje građevinskog šuta i komunalnog i drugog otpada u iskopane jame nastale eksploatacijom.
Striška bara, ostatak močvarnog ekosistema, predstavlja tek senku nekadašnje oblasti planirane za zaštitu zbog svoje posebnosti, okružena i sve više “osvojena” okolnim oranicama.
Izvori Grze i Crnice, ugroženi su nekontrolisanom izgradnjom, betoniranjem obala, uništavanjem naslaga nastalih kroz vekove, gradnjom privrednih i ugostiteljskih objekata, vikendica, dolaskom hiljada turista bez prave prateće infrastrukture.
Kolika šteta je učinjena? Možemo li zaustaviti dalju degradaciju prostor planiranih za zaštitu? Koje mere je potrebno preduzeti? Koje lokalne politike prilagoditi? Pokušaćemo da na ova pitanja odgovorimo u narednim mesecima.
Ova internet strana je razvijena u okviru projekta „Mreža građana za zaštitu prirode“, kao deo aktivnosti programa EKO-SISTEM koјi realizuјu Mladi istraživači Srbiјe, a podržava Švedska.
