Zakon kaže da se “zaštita prirode sprovodi i utvrđivanjem uslova i mera zaštite prirode i zaštićenih prirodnih dobara i predela u prostornim i urbanističkim planovima, projektnoj dokumentaciji, osnovama i programima upravljanja prirodnim resursima u rudarstvu, energetici, saobraćaju, vodoprivredi, poljoprivredi, šumarstvu, lovstvu, ribarstvu, turizmu i drugim delatnostima od uticaja na prirodu; “
Takođe zakonom je predviđen i način planiranja zaštićenih područja, pa se u članu 8. Zakona o zašitti prirode kaže i sledeće “Planiranje, uređenje i korišćenje prostora, prirodnih resursa, zaštićenih područja i ekološke mreže sprovodi se na osnovu prostornih i urbanističkih planova, planske i projektne dokumentacije, osnova, planova i programa upravljanja i korišćenja prirodnih resursa i dobara u rudarstvu, energetici, saobraćaju, vodoprivredi, poljoprivredi, šumarstvu, lovstvu, ribarstvu, turizmu i drugim delatnostima od uticaja na prirodu, u skladu sa merama i uslovima zaštite prirode. “
Šta sve ovo tačno znači u slučaju lokalne samouprave kakva je Opština Paraćin? Kako da znamo koja su to područja u našoj opštini planirana za zaštitu?
Planiranje prostora (šta se gde može graditi, na koji način se neko zemljište može koristiti – kao građevinskgo, šumsko, poljoprivredno, park itd.) sprovodi se izradom prostornih i urbanističkih planova.
Najvažniji plan za jednu opštinu je Prostorni plan opštine.
U okviru ovakvog plana obavezno se u jednom delu obrađuje zaštita prirode, pa se u tekstu i na crtežima (grafičkim prilozima) navode područja koje bi trebalo proglasti zaštićenim.
Dok neki prostor i zvanično ne bude proglašen “zaštićenim područjem” ne uživa punu zaštitu predviđenu Zakonom o zašitti prirode, ali određivanje neke oblasti za buduću zaštitu u Prostornom planu ili drugom urbanističkom planu stavlja određena ograničenja na korišćenje tog prostora.
Na primer, upravo je činjenica da je planina Baba u Prostornom planu Opštine Paraćin označena kao oblast koju treba zašittiti u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode, onemogućila izdavanje dozvola za još jedan kamenolom (iako taj novi kamenolom, kao što nam je svima poznato, to za sada nije sprečilo da nastavi sa “pripremnim” aktivnostma).
Osim Prostornog plana, za jednu opštinu važni su i Plan generalne regulacije (koji obuhvata centralno naseljeno mesto opštine, u našem slučaju Paraćin) i Planovi detaljne regulacije koji dodatno razrađuju pojedine oblasti opštine.
Na koji način lokalna samouprava “zna” koja bi područja trebalo zaštititi?
U postupku izrade planova pribavlja se “akt o uslovima zaštite prirode”, dokument koji služi kao osnova za izradu odgovarajućeg urbanističkog ili prostornog plana.
Akt o uslovima zašitte prirode izdaje nadležni Zavod za zaštitu prirode, osim za nacionalne parkove, zaštićena područja I i II reda, koje izdaje nadležno ministarstvo, dok nadležni organ autonomne pokrajine izdaje ovaj akt za zaštićena područja proglašena aktom pokrajine.
U slučaju Opštine Paraćin akto o uslovima zaštite prirode izdao je za potrebe izrade Prostornog plana Zavod za zaštitu prirode Srbije, ali do trenutka objavljivanja ovog teksta originalni dokument nismo uspeli da dobijemo ni iz arhive Zavoda za zaštitu prirode Srbije, ni od nadležnog organa lokalne samouprave.
Dakle, na osnovu ovog dokumenta, izrađivači odgovarajućeg urbanističkog ili prostornog plana dobijaju informaciju koja su područja predviđena za zaštitu, pa te podatke unose u karte (grafičke priloge) i tekstualni deo odgovoarajućeg plana.
Na ovom linku nalazi se odgovarajuća karta dobijena od Uprave za urbanizam, finansije, skupštinske i opšte poslove na kojoj se može videti koje su oblasti predviđene za buduću zaštitu Prostornim planom Opštine Paraćin.
Planovima nižeg reda razrađuju se prostorni planovi, pa se tako njima detaljnije planira prostor, način korišećenja zemljišta i drugi elementi oblasti koja je predviđena za buduću zaštitu, tj. planovi nižeg reda ne mogu “ukinuti” odredbe Prostornog plana, već ih samo dorađuju sa većom preciznošću.
Iz navedenog je jasno da je krovni dokument lokalne samouprave kojim se planira buduća zaštita određeni oblasti u smislu Zakona o zaštiti prirode – Prostorni plan.
Projekat “Zaštitimo prirodu Paraćina” se sprovodi u okviru projekta Beogradske otvorene škole „Zeleni inkubator“, uz finansijsku podršku Evropske unije i Fondacije Fridrih Ebert. Sadržaj ove stranice nužno ne odražava stavove donatora ni Beogradske otvorene škole, i za njega je isključivo odgovorno Udruženje građana “Pridruži se” Paraćin.