Šta su to zaštićena područja?
Po Zakonu o zaštiti prirode zaštićena područja “jesu područja koja imaju izraženu geološku, biološku, ekosistemsku i/ili predeonu raznovrsnost i zbog toga se aktom o zaštiti proglašavaju zaštićenim područjima od opšteg interesa.”
Svakodnevnim jezikom rečeno, zaštićeno područje jeste tačno određeni geografski predeo koji ima značajnu prirodnu vrednost. Ta priroda vrednost može se ogledati u raznovrsnosti i posebnosti biljnih i životinjskih vrsta, značaju za određene ugrožene vrste biljaka i životinja, posebnosti predela u geološkom smislu
Više detalja o ovom temi možete pročitati na internet strani Zavoda za zaštitu prirode Srbije ili na internet strani organizacije ORCA
Kakav je značaj zaštićenih područja za zaštitu prirode?
Zaštićena područja čuvaju raznovrsnost biljnog i životinjskog sveta, pružaju zaštitu ugroženim biljnim i životinjskim vrstama, ali čuvaju i važne resurse kakva su izvorišta vode za piće. Režim zaštte ublažava negativan uticaj ljudi na prirodu. Zaštićena područja značajna su i zbog zaštite predela koji su važni zbog osećaja pripadnosti ljudi koji u tom okruženju žive, ostvarivanja mogućnosti za rekreaciju, odmor i uživanje u lepotama prirode.
Koje vrste zaštićenih područja postoje?
Po vrsti zaštićenog područja razlikujemo
– strogi rezervat prirode,
– specijalni rezervat prirode,
– nacionalni park,
– spomenik prirode,
– zaštićeno stanište,
– predeo izuzetnih odlika,
– park prirode;
Razlika navedenih vrsta zaštićenih područja precizno je određena u Zakonu o zaštiti prirode, a za svaku vrstu određene su i dozvoljene radnje i aktivnosti u cilju očuvanja prirode.
Šta “zaštita” tačno znači kad je reč o zabranjenim i dozvoljenim aktivnostma?
Na zaštićenom području mogu se uspostaviti tri stepena režima zaštite (I, II, III)
Po Zakonu o zaštiti prirode, III stepen režima zaštite, koji bi mogao biti primenjen na neko od planiranih zaštićenih područja u Opštini Paraćin, podrazumeva:
„Režim zaštite III stepena:
1) zabranjuje izgradnju rafinerija nafte i objekata hemijske industrije, metalurških i termoenergetskih objekata, hidroelektrana i drugih hidrotehničkih objekata za zahvatanje i transport vode za potrebe izgradnje i rada hidroelektrana, skladišta nafte, naftnih derivata i prirodnog gasa, unošenje invazivnih alohtonih vrsta i obrazovanje deponija;
2) ograničava izgradnju drugih industrijskih i energetskih objekata (elektrana na bio gas, solarnih elektrana i vetrogeneratora), objekata za regulaciju i pregrađivanje vodotoka u funkciji zaštite od poplava, asfaltnih baza, objekata turističkog smeštaja i javnih skijališta, infrastrukturnih objekata, skladišta industrijske robe i građevinskog materijala, vikendica, eksploataciju i primarnu preradu mineralnih sirovina, obrazovanje objekata za upravljanje otpadom, izgradnju naselja i širenje njihovih građevinskih područja, lov i ribolov, formiranje šumskih i poljoprivrednih monokultura, primenu hemijskih sredstava i druge radove i aktivnosti koji mogu imati značajan nepovoljan uticaj na prirodne i druge vrednosti zaštićenog područja.
Režimi zaštite i granice delova zaštićenog područja sa različitim režimima zaštite utvrđuju se aktom o proglašenju zaštićenog područja na osnovu studije zaštite.
Režim zaštitne zone zaštićenog područja zabranjuje i ograničava radove i aktivnosti za koje se (u postupku utvrđenim zakonom i drugim propisima) utvrdi da mogu imati značajan nepovoljan uticaj na biološku raznovrsnost, vrednosti geonasleđa i predela tog zaštićenog područja.
Vlada bliže propisuje režime zaštite, postupak i način njihovog određivanja i objekte, radove i aktivnosti koji su zabranjeni ili ograničeni. „
Koje kategorije zaštićenih područja postoje?
U zavisnosti od vrednosti i značaja, svrstavaju se u kategorije:
1) I kategorija – zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja;
2) II kategorija – zaštićeno područje pokrajinskog/regionalnog, odnosno velikog značaja;
3) III kategorija – zaštićeno područje lokalnog značaja.
Ministar propisuje kriterijume vrednovanja i postupak kategorizacije zaštićenih područja.
Za nas su najinteresantnija zaštćena područja III kateogrije – lokalnog značaja.
Koja institucija može proglasiti područje zaštićenim?
Nacionalni park proglašava se zakonom koji usvaja Narodna skupštna, zaštićeno područje I kategorije proglašava Vlada Srbije, Zaštićeno područje II kategorije proglašava Vlada Srbije, odnosno nadležni organ autonomne pokrajine kada se zaštićeno područje nalazi na teritoriji autonomne pokrajine. Zaštićeno područje III kategorije u načelu proglašava nadležni organ lokalne samouprave.
Po članu 41a Zakona o zaštiti prirode ova materija reguliše se na sledeći način:
Nacionalni park proglašava se zakonom.
“Zaštićeno područje I kategorije proglašava Vlada na predlog Ministarstva.
Zaštićeno područje II kategorije proglašava Vlada, odnosno nadležni organ autonomne pokrajine, kada se zaštićeno područje nalazi na teritoriji autonomne pokrajine. Kada zaštićeno područje proglašava nadležni organ autonomne pokrajine, a obuhvata zemljište, druge nepokretnosti u svojini Republike Srbije i dobra od opšteg interesa, u postupku proglašenja pribavlja se saglasnost Ministarstva, uz prethodno pribavljena mišljenja nadležnih ministarstava.
Zaštićeno područje III kategorije proglašava nadležni organ jedinice lokalne samouprave, a ako se to zaštićeno područje nalazi na teritoriji dveju ili više jedinica lokalne samouprave, sporazumno proglašavaju zaštićenim područjem nadležni organi tih jedinica lokalne samouprave. Kada zaštićeno područje obuhvata zemljište i druge nepokretnosti u svojini Republike Srbije, odnosno autonomne pokrajine i dobra od opšteg interesa, u postupku proglašenja pribavlja se saglasnost Ministarstva, odnosno organa nadležnog za poslove zaštite životne sredine autonomne pokrajine, uz prethodno pribavljena mišljenja nadležnih ministarstava, odnosno nadležnih organa autonomne pokrajine.”
Zaštićeno područje III kategorije u Opštini Paraćin proglašava Skupština Opštine.
Kako izgleda procedura proglašavanja područja zaštićenim?
Inicijativu za proglašenje nekog područja zaštićenim uz nadležne institucije i organizacije, mogu pokrenuti i građani, grupe građana, stručne i naučne organizacije, pravna lica, preduzetnici i fizička lica koji u obavljanju privrednih delatnosti koriste prirodne resurse i zaštićena prirodna dobra.
Predlog akta (odluke lokalne skupštine na primer) o proglašenju zaštićenog područja donosi se na naučnoj/stručnoj osnovi koja se obezbeđuje izradom studije zaštite.
Studiju zaštite izrađuje Zavod za zašititu prirode Srbije, a sama studija sadrži detalje o području koje će biti zaštićeno usvajanjem akta (režim zaštite, katografski prikaz sa ucrtanim granicama…)
Kada se pokrene postupak zaštite, područje se smatra zaštićenim sve do donošenja konačnog akta o zaštiti ili odbacivanju istog.
O predlogu akta o zaštiti obaveštava se javnost i izlaganje akta traje najmanje 20 dana od dana objavljivanja obaveštenja.
Kako se upravlja zaštićenim područjem?
Akt o proglašenju zaštićenog područja sadrži i odredbu kojom se određuje naziv i pravni status organizacije koja će biti upravljač zaštićenog područja.
Zaštićenim područjem upravlja pravno lice, koje ispunjava stručne, kadrovske i organizacione uslove za obavljanje poslova očuvanja, unapređenja, promovisanja prirodnih i drugih vrednosti i održivog korišćenja zaštićenog područja, a u slučaju manjih područja i većinskom privatnom vlasništvu nad nepokretnostima upravljač može biti i preduzetnik.
Upravljač donosi plan upravljanja u načelu za narednih deset godina, a na taj plan saglasnost daje institucija koja je proglasila područje zaštićenim.
Zakonom o zaštiti životne sredine precizno je određeno šta mora da sadrži plan upravljanja i kako se ovaj plan sprovodi.
Prostorni plan područja posebne namene, koji se odnosi na zaštićeno područje, kao i urbanistički planovi na ovom prostoru moraju biti u skladu sa aktom o proglašenju zaštićenog područja i za njih se obavezno pribavljaju uslovi zaštite prirode.
Upravljač obezbeđuje unutrašnji red i čuvanje zaštićenog područja i organizuje čuvarsku službu. Na zaštićenom području zabranjeni su radovi i aktivnosti koje oštećuju narušavaju i menjaju osobine i vrednosti zbog kojih je područje zaštićeno, a za radove i aktivnosti na zaštićenom podrčuju mora se sprovesti postupak procene uticaja na životnu sredinu.
Vlasnik ili korisnik nepokretnosti u zaštićenom području dužan je da dozvoli pristup određenoj prirodnoj vrednosti, radi zadovoljenja naučnih, obrazovnih, estetskih, kulturnih i rekreacijskih potreba, na način i pod uslovima utvrđenim aktom o proglašenju zaštićenog područja.
Vlasnik nepokretnosti u granicama zaštićenog područja koji namerava da proda nepokretnost, dužan je da tu nepokretnost prvo ponudi na prodaju organu koji je doneo akt o zaštiti to jest Republici Srbiji, autonomnoj pokrajini, odnosno jedinici lokalne samouprave na čijem se području nepokretnost nalazi.
U zaštićenom području, radi sprovođenja zaštite i očuvanja zaštićenih područja, kada postoji interes Republike Srbije, može se nepokretnost eksproprisati ili ograničiti svojinska i druga stvarna prava na nekretninama.
Pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice, kome su, zbog ograničenja i zabrana iz ovog zakona ili na osnovu donetih akata o zaštiti, bitno smanjeni postojeći uslovi za sticanje prihoda od delatnosti, a kojima se bavio najmanje pet godina do donošenja akta kojim je utvrđena zabrana, odnosno ograničenje korišćenja, a to nije moguće nadoknaditi dozvoljenom delatnošću u okviru propisanog režima zaštite u zaštićenom području, ima pravo na naknadu za ograničenja i zabrane.
Oštećeno lice ima pravo na nadoknadu štete u visini stvarne štete koju su nanele strogo zaštićene divlje vrste i ako je preduzeo propisane radnje i aktivnosti.
Pravna lica, preduzetnici i fizička lica dužna su da naknade štetu koju prouzrokuju na zaštićenom području u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode.
Projekat “Zaštitimo prirodu Paraćina” se sprovodi u okviru projekta Beogradske otvorene škole „Zeleni inkubator“, uz finansijsku podršku Evropske unije i Fondacije Fridrih Ebert. Sadržaj ove stranice nužno ne odražava stavove donatora ni Beogradske otvorene škole, i za njega je isključivo odgovorno Udruženje građana “Pridruži se” Paraćin.