Iz dobijenih odgovora i uvida o načinu izrade Lokalnog registra izvora zagađivanja posmatranim opštinama i gradovima jasno je da su sve lokalne samouprave direktno primenile zakon bez donošenja posebnih lokalnih opštinskih odluka, odnosno pravilnika, zaključaka od strane bilo kog organa.
Dakle, što se tiče pravnog okvira, zaključak je jasan – Zakon i Pravilnik uz propisane obrasce dovoljan su osnov da lokalna samouprava može pristupiti izradi Lokalnog registra izvora zagađivanja.
Lokalne samouprave takođe po pravili nadležnim organom za vođenje Lokalnog registra izvora zagađivanja smatraju opštinsku/gradsku upravu, a u okviru uprava ove poslove obavljaju obično odeljenja koja se bave životnom sredinom ili inspekcijskim poslovima u životnoj sredini.
U tom smislu i zaključak o tome koja bi institucija u opštini Paraćin mogla biti određena da vodi poslove Lokalnog registra izvora zagađivanja i ovde je zaključak jasan – ovo su poslovi koji pripadaju Opštinskoj upravi Opštine Paraćin.
Izbor koje će tačno odeljenje realizovati aktivnosti stvar je Odluke o organizacije opštinske uprave, odnosno ovom Odlukom i sistematizacijom radnih mesta ukoliko je potrebno, poslovi vođenja registra mogu se dodeliti odgovarajućem odeljenju – službi. Kako je reč o poslovima iz oblasti zaštite životne sredine, logično je da se ova dužnost može poveriti službama koje u opisu posla već imaju zaduženja iz ove oblasti.
Prema važećoj Odluci o organizaciji opštinske uprave („Sl. list Opštine Paraćin“ br. 21 od 25.9.2024. godine) ovi poslovi nalaze se jednim delom u opisu nadležnosti Odeljenja za inspekcijske poslove (član 16. Odluke) koje vrši i inspekcijski nadzora u oblasti životne sredine, zaštite od štetnog delovanja buke, zaštite vazduha od zagađanja, zaštite prirode, zaštte od nejonizujućeg zračenja, zaštite korišćenja zaštićenih prirodnih dobara, vrši nadzor i kontrolu mera postupanja sa otpadom, ambalažom u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast upravljanja otpadom.
Sa druge strane Odeljenja za investicije i lokalni eknomski razvoj prema članu 17. Odluke između ostalog obavlja poslove procene uticaja i strateške procene uticaja Planova na životnu sredinu, a zatim i organizuje i učestvuje u realizaciji planova razvoja i drugih strateških dokumenata u oblasti zaštite životne sredine, klimatskih promena, poljoprivrede i vodoprivrede
S obzirom da Odeljenja za investicije i lokalni ekonomski razvoj već ima i saradnju sa preduzećima i pravnim licima koja su u velikoj meri upravo obveznici prijavljivanja emisija zagađujućih materija za potrebe Lokalnog registra izvora zagađivanja čini se da je ispravnije rešenje da upravo ovo odeljenje bude zaduženo i za vođenje Lokalnog registra izvora zagađivanja.
Prema tome, jedino što treba uraditi da bi se poslovi vođenja Lokalnog registra izvora zagađivanja u potpunosti u skladu i sa lokalnim propisima realizovali u opštini Paraćin jeste usklađivanje Odluke o organizaciji opštinske uprave, tj. dodela odgovarajućih zaduženja izabranom odeljenju i aktivnosti bi mogle da započnu.
Naravno, moguće je i da se aktivnosti u ovom pravcu pokrenu donošenjem odgovarajućeg stava lokalne skupštine da se u izradu Lokalnog registra izvora zagađivanja krene, uz davanje rokova da aktivnosti budu realizovane, što bi dodatno podvuklo opredeljenost lokalne samouprave da se ozbiljno bavi zaštitom životne sredine.
Uporedna praksa
Uzorak opština i gradova koji smo izabrali za istraživanje pokazuje da je pristup lokalnih samouprava uniforman kad je reč o zakonskom okviru za uvođenje Lokalnog registra izvora zagađivanja.
U praksi, podaci registra koji su dostupni javnosti variraju.
U pet lokalnih samouprava na internetu su objavljeni popunjeni obrasci koji prate Lokalni registar izvora zagađivanja, odnosno na internetu se nalaze svi prikupljeni podaci, budući da se baza podataka Lokalnog registra izvora zagađivanja upravo i popunjava dostavljanjem propisanih obrazaca. Međutim u dva slučaja ovi podaci nisu ažurni, odnosno nema podataka iz 2023. godine (podaci za 2024. bi trebalo tek da budu objavljeni).
U dve lokalne samouprave objavljeni su samo spiskovi obveznika koji su dostavili obrasce, ali nema javno objavljeni podataka. U jednoj od navedene dve lokalne samouprave podaci takođe nisu ažurirani – nema spiskova iz 2023. godine.
U jednoj lokalnoj samoupravi nikakvih podataka nema, a komunikacijom putem elektronske pošte ustanovili smo da to nije slučajnost, već da je namera administracije bila da ne objavljuje podatke za koje kako se navodi nema saglasnosti pravnog lica na koje se podaci odnose.
Kao koncept Lokalnog registra izvora zagađivanja najinteresantniji je primer Inđije gde je prema onom što smo mogli da vidimo planirano da registar sadrži i mapu sa podacima iz registra, što bi omogućilo zainteresovanima da bez mnogo napora identifikuju lokaciju potencijalnog izvora zagađivanja, ali čini se da ova mapa nije u funkciji.
Generalno, može se oceniti da su lokalne samouprave kojma smo se bavili učinile napor da ispune zakonske obaveze, da veći gradovi, sa više kadrovskih resursa, detaljnije i kvalitetnije održavaju registar, ali da to nije pravilo, jer ima gradova u uzorku koji su objavili samo spisak obveznika bez podataka, a imamo i primer opštine koja je učinila, bar prema prikazanom konceptu, korak dalje u nameri da podatke prikaže i na mapi.
Ipak, opšti utisak je da pored činjenice da za zainteresovanog stručnjaka tamo gde su podaci objavljeni ima materijala za proučavanje, generalno – način na koji se podaci iz Lokalnog registra izvora zagađivanja čine dostupnim javnosti, čak i tamo gde je učinjen značajan napor i objavljeni svi podaci, ne omogućava prosečnom građaninu da stekne utisak o tome da li u njegovom okruženju postoje izvori zagađivanja, da li se u odnosu na ovu činjenicu od strane onih koji su vlasnici takvih postrojenja preduzimaju odgovarajuće mere, kao i da li lokalne vlasti koje su za kontrolu nadležne ovu kontrolu zaista i vrše.
Neažurni ili sakriveni podaci čak umesto osnovnog cilja da se stanje zaštite životne sredine učini transparentnijim mogu postati izvor „teorija zavere“ i sumnje na korupciju, odnosno povećati nepoverenje prema donosiocima odluka umesto da ovo poverenje vrate.
Zato je po našem mišljenju neophodno osim obaveznosti vođenja Lokalnih registara izvora zagađivanja, potrebno učiniti veći napor da se prikupljeni podaci objavljuju i to na način koji će biti razumljiv širokoj javnosti, čime bi se s jedne strane ukazalo na to ko su odgovorni za narušavanje životne sredine, a sa druge strane oni koji rade ispravno i odgovorno poverenjem javnosti nagradili za svoj trud.
